Recht op gezondheid (1)

In 2016 publiceerde The Lancet een groot onderzoeksrapport. De conclusie was opmerkelijk: geboortezorg zwenkt wereldwijd naar twee extremen op één continuüm. Aan de uitersten komt er ofwel te weinig zorg en te laat, ofwel komt hij te veel en te snel. Twee heel uiteenlopende scenario’s, maar beide in strijd met het mensenrecht om toegang te krijgen tot de hoogst haalbare kwaliteit van zorg. Typisch wordt het ene extreem aan arme landen, het andere aan rijke toegeschreven. In de praktijk bestaan ze heel vaak naast elkaar, binnen dezelfde context.

Too little, too late: Als je een toegankelijke veilige, propere plek om te bevallen mankeert zonder competente zorgverleners die tijdige (nood)hulp kunnen bieden, in staat zijn tweeling- en stuitbevallingen te begeleiden en te assisteren bij chirurgische geboorten, heb je een gebrekscenario. De mogelijke gevolgen wegen zwaar: overlijden of zware gezondheidsproblemen zoals fistels en incontinentie. Die gevolgen worden dan weer slecht of niet behandeld. Gebrekscenario’s vind je waar grote sociale ongelijkheid is en kwetsbare groepen uit de boot vallen. In ons land kan dat gaan over mensen zonder papieren (later in deze reeks meer).

 Too much, too soon: Overmedicalisering geldt dan weer wanneer ingrepen ook buiten evidence based richtlijnen worden toegepast: als bewijs ontbreekt dat die ingrepen een betere afloop verzekeren. The Lancet rekent knippen daar onder, net als lavementen geven of continu monitoren. Maar ook erkend levensreddende ingrepen zoals inleiden of stimuleren van de weeën kunnen erbij horen als die routineus worden gebruikt. Dit soort overgebruik schaadt evengoed als een gebrek. Onnodig induceren of weeën versterken bijvoorbeeld, kan complicaties veroorzaken zoals zware rupturen in perineum of baarmoeder, nabloedingen en prolaps.

Het gebrekscenario blijft wereldwijd een groot en onmiskenbaar probleem. Maar overmedicalisering, stellen onderzoekers ongerust vast, neemt tegelijkertijd elk jaar overal toe. Als landen met een gemiddeld inkomen een snelle overgang maken van hoge naar lage moedersterfte en van directe naar indirecte oorzaken van moedersterfte, gaat het nog een tandje harder. Routineus overmedicaliseren kan dus de inspanningen om moeders te helpen behoorlijk saboteren: er komt wél schade, géén betere uitkomsten en de gezondheidskosten lopen ook nog hoog op. Wanneer zorg vermarkt wordt, komt het probleem nog scherper voor en is het moeilijk aan banden te leggen. Routineus ingrijpen lijkt bovendien vaak hand in hand te gaan met onrespectvolle en grensoverschrijdende behandeling.

Hoe zit het in Vlaanderen? Het splinternieuwe WHO-rapport gaat uit van het principe dat geboortes uniek zijn met grote variatie en dat elke geboorte tijd moet krijgen. In Vlaanderen zijn we vaak tevreden over onze geboortezorg, maar de laatste cijfers doen toch behoorlijk wat marge voor verbetering vermoeden. Overmedicalisering wordt sterk gelinkt aan zorgprocessen standaardiseren. Efficiëntiedruk, besparingen en zorgen over aansprakelijkheid brengen ook in onze ziekenhuiszorg meer en meer “kwaliteitszorg” en protocollen binnen. Is die evolutie wel goed voor zorgverleners en patiënten? Ziekenhuismedewerkers van zorgafdelingen trekken aan de alarmbel over moeilijke werkomstandigheden. Bij de plannen van minister De Block om kleine materniteiten te sluiten vallen ook vragen te stellen. Brengt geboortes concentreren in grote gespecialiseerde centra vanzelfsprekend betere zorg mee? Hoe vermijd je in zo’n omgeving dat geboortes bandwerk worden en de menselijke toets vervlakt? Hoe garandeer je persoonlijke zorg en autonome keuzes?

Op dat recht op autonomie gaan we binnenkort in. Tot morgen! Dan hebben we het over bevallen en hoe je dat overleeft beleeft.

Dit project is een samenwerking met Celia Ledoux, waarvoor hartelijke dank!

Verder lezen:

• The Lancet rapport (2016)
• The Lancet Maternal Health series
• Nieuwe WHO richtlijnen (2018)
• WHO infographics
• Rapport Studiecentrum Perinatale Epidemiologie (2016)
• Artikel De Standaard met alarmsignalen uit het ziekenhuis (2017)

Uw feedback blijft welkom, ook op op Facebook en Instagram.

*Disclaimer* In dit project proberen we te laten zien hoe mensenrechten spelen in geboorte. We pretenderen niet exhaustief te zijn of dat deze rechten momenteel gegarandeerd worden. We hopen wel dat het mensenrechtenkader de weg vindt naar praktijken en opleidingen. We kijken er naar uit dat reproductieve rechtvaardigheid het richtsnoer wordt voor de dialoog tussen zorgverleners en ouders en in ons denken en spreken over seksualiteit, zwanger worden, zijn en bevallen.