Recht op gelijke zorg

Gelijke zorg, vrij van discriminatie, is een mensenrecht. Zwangeren die kansarm zijn, van kleur zijn, een migratieachtergrond hebben, een handicap hebben, niet hetero zijn of niet in binaire genderhokjes passen, hebben het moeilijker om aangepaste zorg te vinden. In deze laatste aflevering staan we bijzonder stil bij de ervaringen van zwangeren zonder papieren.

Het traject van zwangere migranten is vaak beenhard. NGO’s en onderzoekers trekken aan de bel over mensonwaardige behandelingen in Griekse vluchtelingenkampen. Waarnemers getuigen over zwangeren die moederziel alleen in het ziekenhuis belanden, waar ze niemand kunnen verstaan en te maken krijgen met onrespectvolle zorg, tot gedwongen keizersnedes toe. Ook in België horen hulpverleners soms schrijnende verhalen over flagrante schendingen van de grondrechten van zwangeren zonder papieren. Pasbevallen moeders die het ziekenhuis worden uitgezet omdat ze de ligkosten niet kunnen betalen. Barenden die aankomen met weeën en om dezelfde reden in een taxi gezet worden naar een ander ziekenhuis.

Zwangeren zonder papieren mankeren vaak de meest elementaire basisbehoeften. Ze zijn vaker slecht gehuisvest, slecht gevoed en krijgen te maken met uitbuiting. Sommigen staan er helemaal alleen voor. Velen hebben post traumatische stress door ervaringen in oorlogsgebied en door seksueel en ander misbruik op de weg naar hier. Daarbij komt vaak de continue stress van isolement, stigma en armoede in een nieuwe, vreemde omgeving. Volgens onderzoek zijn zwangeren zonder wettig verblijf een risicogroep met meer kans op prenatale en post-partumdepressie, traumatische bevallingen en andere complicaties. Wanneer ze te laat of te weinig zorg krijgen, worden problemen zoals een laagliggende placenta, zwangerschapsvergiftiging of genitale verminking soms gemist, waardoor de morbiditeit stijgt. Ook baby’s zonder papieren hebben meer kans op vroeggeboorte, een laag geboortegewicht en andere problemen.

Drempels

Mensen zonder papieren moeten vaak hun weg vinden in een voor hen onbekend zorgaanbod. Zonder aansluiting bij de mutualiteit zijn consultaties in de reguliere zorg erg duur. De kosten voor een ziekenhuisbevalling kunnen oplopen tot duizenden euro’s. Mensen zonder wettig verblijf hebben recht op terugbetaalde “dringende medische hulp”, daaronder zit alle zorg die noodzakelijk is om gezond te blijven. Maar de  administratieve drempel ligt hoog, volgens hulpverleners. Vaak zijn mensen zonder papieren bang dat instanties hen zullen aangeven bij politie of de Dienst Vreemdelingenzaken of ze worden afgeschrikt door het sociale onderzoek dat bij de aanvraag hoort. Hulpverleners stellen vast dat ondanks dezelfde wettelijke criteria, er vreemd genoeg veel variatie zit in het aantal waarborgen dat door gemeentelijke OCMW-raden wordt uitgereikt.

Eenmaal in een zorgtraject, is er niet overal voldoende background om met deze kwetsbare groep te werken. Het is meestal niet mogelijk een tolk te regelen en veel zwangeren aarzelen om intieme medische informatie uit te wisselen via een onbekende (of net een bekende) vertaler. Niet iedereen heeft transportmogelijkheden om regelmatig op afspraak te komen. Een aantal zwangeren wordt voor het eerst geconfronteerd met Westerse ziekenhuiszorg, die intimiderend kan zijn. De hoogtechnologische omgeving en ingrepen als infusen, epidurale verdovingen en keizersneden kunnen angst inboezemen. Mensen met een migratieachtergrond hebben vaak andere culturele ervaringen rond zwangerschap, geboorte en post partum die niet altijd een plaats vinden in de reguliere zorg.

Werk aan de winkel

Hulpverleners roepen op tot een doelgroepgericht prenataal zorgnetwerk. Die bestaan voorlopig alleen in de grote steden, zoals Antwerpen, waar zwangeren kosteloze zorg kunnen krijgen in drie steunpunten ingericht door Kind en Gezin. Dit aanbod zou ook buiten de stad welkom zijn, al blijft de begeleiding vaak gefocust op het medische aspect. Een geïntegreerd, holistisch hulpaanbod op één plaats blijft het streefdoel. Hulpverleners roepen op om steeds na te kijken of zwangeren die op prenataal consult komen in de reguliere zorg aangesloten zijn bij de mutualiteit en ze zo snel mogelijk te verwijzen naar de sociale dienst.

Zorginstellingen zouden, zeker in superdiverse steden, ruimte moeten maken voor cultuursensitieve zorg. Rondleidingen in het verloskwartier, trauma-geïnformeerde zorg, psychologische ondersteuning, respect voor traditionele praktijken en de mogelijkheid om vertrouwde geboortepartners, zoals een familielid of vriendin, mee te nemen, zouden geboorte-ervaringen kunnen verbeteren.

Tenslotte roepen hulpverleners op de waarborg beschikbaar te maken van zodra de zwangerschap wordt vastgesteld en het sociaal onderzoek daarna pas te starten. Zo komt hulp sneller en zouden zwangeren zich ook veiliger voelen om op het zorgaanbod in te gaan. Het voorstel om dringende medische zorg nog sterker te controleren dreigt alles nog veel ingewikkelder te maken. De rechten van mensen zonder papieren, bestaan vaak alleen op papier. Snelle toegang tot dringende medische zorg is een absoluut minimum.

Steentje bijdragen?

Babyspulletjes en financiële steun (ook een leuk idee: je geboortelijst!) zijn steeds welkom bij organisaties die materiële en andere hulp bieden aan kwetsbare zwangeren. Je vindt ze onder andere hier:

België: solidarityforall.be 

Antwerpen: vzw Zenith en project Origine 

Brussel: vzw Nasci en vzw Aquarelle

Gent: vzw Baby-nest

Leuven: Kirikou (inzameling materiaal) en vzw De Parel  (hier kan je financieel steunen)

Hasselt: ruilwinkel  het wisselke

Met hartelijke dank voor de gulle hulp van Saskia Van Besauw en Veerle Decorte van ECK De Kraamvogel en project Origine en Hanan Ben Abdeslam van ECK Volle Maan  bij het schrijven van dit artikel.

Verder lezen kan onder andere hier:

• Recent (juli 2018) etnografisch onderzoek over de zorg aan zwangere vluchtingen die via de Middellandse Zee Europa binnenkomen.
• Een aangrijpend interview met vroedvrouw Linda Doeraene die bijna 20 jaar geleden mee vzw Aquarelle uit de grond stampte, die zorg biedt aan de kwetsbaarste zwangeren van Brussel
• Informatie over grondrechten van mensen zonder papieren
• Informatie over dringende medische zorg
• Informatie over zwangerschap in bevalling vanuit vreemdelingenrechtperspectief:
• Informatie over initiatieven voor kansarme moeders in Antwerpen:
• Een voorbeeld van good practice: trainingsmateriaal rond cultuursensitieve communicatie over anticonceptie:
• Abstract onderzoek over ervaringen van Syrische vluchtelingen (Ansif et al., V.K., 2015)
• Abstract onderzoek over postnatale depressie bij Syrische vluchtelingen (Ahmed et al., Canada, 2017)
• Getuigenissen over mensenrechtenschendingen van vluchtelingen  aan de Middellandse Zee, in Griekenland  en Europa

Uw feedback blijft welkom, ook op Facebook en Instagram.

*Disclaimer* In dit project proberen we te laten zien hoe mensenrechten spelen in geboorte. We pretenderen niet exhaustief te zijn of dat deze rechten momenteel gegarandeerd worden. We hopen wel dat het mensenrechtenkader de weg vindt naar praktijken en opleidingen. We kijken er naar uit dat reproductieve rechtvaardigheid het richtsnoer wordt voor de dialoog tussen zorgverleners en ouders en in ons denken en spreken over seksualiteit, zwanger worden, zijn en bevallen.